Interview met Primo Magazine - Seksuologe Ann Eben over seks bij ouderen

Je bent zestigplusser en je wil nog wel wat van het leven, ook op seksueel vlak? Dan ben je, noch als vrouw, noch als man, een uitzondering. Pas nu begint men stilaan te beseffen dat ook veel ouderen nood hebben aan seksualiteit. ‘En waarom zou dat niet het geval zijn’, reageert klinisch seksuoloog Ann Eben. ‘Seksualiteit is een fundamentele menselijke behoefte, ook voor ouderen.’

Tot dusver was er amper interesse voor het seksuele leven van zestig-, laat staan zeventigplussers. Men ging er vanuit dat oudere mensen weinig of geen interesse meer hebben voor seksualiteit, maar uit recent onderzoek blijkt dat niet het geval te zijn. Zelfs veel 75-plussers blijken nog een actief seksueel leven te hebben. Uit een gemeenschappelijk onderzoek van de universiteiten van Luik en Gent blijkt dat het geval te zijn voor één op drie 75-plussers.

Klinisch seksuoloog en psychotherapeut Ann Eben, verbonden aan het relatiebureau Altero, Hogeschool UCLL en ziekenhuis Oost-Limburg, is niet echt verbaasd. ‘Dit komt overeen met de cijfers uit het buitenland', zegt ze. ‘Ook mensen boven de zestig, zeventig en zelfs tachtig hebben nog nood aan een vorm van intimiteit en seksualiteitsbeleving.’

Nochtans lijken die resultaten verrassend. Kennelijk verwachten we van ouderen dat ze niet enkel hun professionele maar ook hun seksuele leven stopzetten.

Ann Eben: Enerzijds is er die gedachte als zouden oudere mensen per definitie een passief leven leiden, dus ook verstoken van seksualiteitsbeleving, anderzijds werd seksualiteit nog niet zo lang geleden vooral gekoppeld aan de vruchtbare levensfase en het krijgen van kinderen. Nu is dat weliswaar een stuk minder belangrijk geworden, maar het is een connectie die niet zo snel uit ons denken verdwijnt. De oudere levensfase koppelt men dikwijls ook aan fysieke aftakeling, ziekte en allerlei beperkingen, terwijl veel ouderen nu een stuk gezonder en fitter zijn dan ouderen vroeger. Veel hangt ook af van hoe je seksualiteitsbeleving definieert. De menselijke seksualiteit is immers meer dan seksuele handelingen en penetratie. Je kan ook seksueel actief zijn zonder dat het per se tot een penetratie komt.

Het menselijk lichaam is op een bepaalde leeftijd, laat ons eerlijk zijn, nog weinig aantrekkelijk. Zet dat geen domper op de seksualiteitsbeleving?

Dat speelt zeker een rol omdat het velen doet twijfelen aan zichzelf: ‘Ben ik wel nog aantrekkelijk genoeg?’ Dat gaat echter voorbij aan het gevoelsmatige van de seksualiteitsbeleving. Seksualiteit is vooral een uiting van liefde, van genegenheid en verbondenheid, van intieme aandacht voor elkaar. Dat overstijgt het puur lichamelijke, zeker bij mensen die al jaren een koppel vormen en samen ouder zijn geworden. Dan evolueer je daarin als koppel. Bovendien is seksualiteitsbeleving geen statisch gegeven. Wat je van seks verwacht, wat je fijn vindt of niet, de psychische en spirituele manier waarop je je seksualiteit beleeft, het verandert allemaal tijdens je levensloop en eens je ouder bent, wordt seksualiteit zo veel meer dan een spel met in de hoofdrol de penis en de vagina, maar zal je je meer concentreren op intimiteit, kussen, strelen, het gewoon naakt bij elkaar liggen. De prestatiedrang van vroeger kan er wel nog zijn, vooral bij oudere mannen die het gevoel hebben dat ze hun ‘mannelijke eer' hoog moeten houden, maar dat neemt toch af, temeer daar je ook wel beseft dat, als één en ander niet meer zo feilloos marcheert als vroeger, dat niet gelegen is aan jezelf maar aan bepaalde lichamelijke processen, zoals het dalen van het mannelijke hormoon testosteron en een afnemende doorbloeding, wat nodig is om een erectie te waarborgen. Zowel oudere als jongere mensen kunnen seksuele dysfuncties echter ervaren als een persoonlijk falen of als een realiteit. Dat wil niet zeggen dat er niets aan gedaan kan worden, uiteraard. Daarvoor zijn wij seksuologen er.

Van oudere mannen aanvaardt men eerder dat ze nog seksuele activiteit ontplooien. Vrouwen in en voorbij de menopauze hebben minder interesse in seks, stelt men. Is dat zo?

Uit onderzoek blijkt van niet. Het kan wel moeilijker worden om seksueel opgewonden en vochtig te worden, daar heb je dan misschien wel iets meer prikkeling voor nodig, maar dat neemt niet weg dat de emotionele en psychologische behoefte aan seksualiteitsbeleving en intimiteit blijft. Eigenlijk is dat het omgekeerde proces van wat er soms bij verkrachtingen gebeurt. Het slachtoffer is bij een verkrachting uiteraard niet seksueel opgewonden, maar het kan wel gebeuren dat het lichaam toch reageert en een vrouw vochtig wordt. Dat betekent geenszins dat ze opgewonden is, het is niet meer dan een fysieke reactie. Bij oudere dames kan het omgekeerde zich voordoen, namelijk dat ze wel degelijk zin hebben in seks en intimiteit, zelfs opgewonden zijn, maar moeilijker vochtig worden. De twee zijn niet altijd geconnecteerd. Maar nog eens, seksualiteitsbeleving is zo veel meer dan penetratie en ook hier weer zijn er oplossingen voorhanden.

Op oudere leeftijd zijn sommigen weduwe of weduwnaar of na een lange relatie gescheiden. Wordt het dan niet moeilijk om in een nieuwe relatie je seksualiteitsbeleving opnieuw op te starten?

Het is op elke leeftijd moeilijk om verlies of een liefdesbreuk te verwerken, laat staan je weer open te stellen voor iemand anders, maar op latere leeftijd kijkt men vooral op tegen dat hele proces van zoeken, afwachten of het al dan niet klikt, afspraakjes maken en potentiële kandidaten moeten afschepen, enfin, al wat komt kijken bij het zoeken naar een nieuwe relatie. Daarbij kan een relatiebureau als Altero de zaken zeker vereenvoudigen. Dat neemt niet weg dat ook ouderen behoefte hebben aan een betekenisvolle menselijke connectie. Komt daarbij dat mensen op latere leeftijd dikwijls bang zijn voor een eenzame oude dag. Zij hebben het gevoel dat ze nog weinig tijd te verliezen hebben. Extra moeilijk voor vrouwen, want die leven gemiddeld langer dan mannen en hebben dus minder keuze. Tegelijk leeft bij velen de angst om zich nog eens kwetsbaar op te stellen, om ook op het seksuele vlak weer met iemand een relatie aan te gaan. Dat laatste is een heikel punt, zeker bij nieuwgevormde koppels, en daaraan kan vooral iets worden gedaan door erover te praten. Hoe was dat vroeger, bij vorige relaties? Wat vinden jullie fijn en niet? Wat zijn voor jou en je partner pijnlijke punten inzake seksualiteit? Welke zorgen hebben jullie daaromtrent? Daarmee moet je niet wachten tot je al een fase verder bent, zodat elk weet wat hij of zij van de relatie kan verwachten. En wat niet. Ook bij Altero ervaren we dat zeker iets oudere mensen elk hun eigen rugzak meedragen, ook wat seksualiteit betreft, en het moeilijk vinden om daar vrijuit over te praten. Ze blijven zich dikwijls ook langer dan toen ze jonger waren vragen stellen bij een potentiële partner. Men zit dikwijls ook met vragen over zijn eigen lichaam en of men wel nog in staat zal zijn tot seksualiteitsbeleving. Dan komt het op zelfexploratie aan, je eigen lichaam herontdekken, nagaan wat je leuk vindt, op welke prikkels je reageert enz. Je zou denken dat je dat op latere leeftijd al weet, maar dat is veelal niet zo, in de eerste plaats omdat oudere mensen nog behoren tot een generatie die opgroeide met een taboe rond alles wat met seks te maken heeft, maar ook omdat, zoals ik al zei, seksualiteitsbeleving tijdens het leven evolueert en mensen daar dikwijls het bewuste contact mee zijn verloren.

Er bestaan lustpillen zoals Viagra. Normaliter komen die er op doktersvoorschrift maar via het internet zijn die ook te krijgen. Dat kan leiden tot zelfmedicatie. Is dat wel verstandig?

Zelfmedicatie is nooit slim. Bovendien zijn pillen als Viagra geen tovermiddel. Ze hebben een positieve invloed op de doorbloeding, ook naar de penis, en daardoor zal je een betere erectie krijgen, maar zonder seksuele prikkeling komt die er ook niet zomaar. Trouwens, erectiestoornissen hebben vaak ook een psychologische oorzaak. Een seksuoloog kan je daarbij gerichter helpen, al dan niet in combinatie met zo’n pil. Bij zelfmedicatie dien je ook nog rekening te houden met nevenwerkingen, zoals hoofdpijn, en met het feit dat zo’n pil de doorbloeding weliswaar optimaliseert, maar niet enkel naar de penis.

Is al die opwinding nog wel goed op een bepaalde leeftijd, vragen sommigen zich af. Of kan seksuele opwinding leiden tot pakweg een hartaanval?

Bij intensieve seksuele opwinding kan er weliswaar sprake zijn van een versnelde hartslag en kortademigheid, maar niet in die mate dat het een hartaanval zou uitlokken. Kan iemand tijdens seks iets krijgen? Uiteraard, zoals je ook iets kan overkomen pakweg achter het stuur van je auto. Ik ken iemand die tijdens een vrijpartij een beroerte kreeg, maar het één had niets met het ander te maken. Wat ouderen wel eens durven vergeten, is veilig vrijen. Oudere mensen associëren condoomgebruik eerder met het voorkomen van een zwangerschap dan wel met het risico op een seksueel overdraagbare aandoening, terwijl je voor dat laatste uiteraard je hele leven vatbaar blijft. En kan seks op oudere leeftijd nog leuk zijn? Zeker weten. Het nodigt zelfs uit om nog creatiever om te gaan met je seksualiteitsbeleving.

Seks na je pensionering

De universiteiten van Luik en Gent werkten samen aan een onderzoek naar de seksuele activiteit van 75-plussers. Daaruit bleek dat één op drie daar wel nog aan toekomt. Een voor velen wellicht verrassend cijfer, al is seksualiteit een essentieel deel van onze menselijke natuur en wordt het door de Wereldgezondheidsorganisatie zelfs expliciet erkend als onderdeel van onze fysieke, mentale en sociale gezondheid. Een Amerikaans onderzoek leverde eerder al gelijkaardige resultaten op. Daaruit bleek dat drie op vier tussen 57 en 64 jaar nog seksueel actief zijn, tussen 65 en 74 jaar één op twee en tussen 75 en 85 jaar nog één op vier. Daarbij is vooral het hebben van een vaste partner bepalend. Over hoe die mensen vrijen, is dan weer een stuk minder geweten. De stap naar de seksuoloog is voor veel ouderen moeilijk te nemen, al kunnen die professionals in veel gevallen helpen bij het ontwikkelen van inzichten en het oplossen van problemen rond seksualiteitsbeleving.

Tekst: Dominique Trachet voor Primo Magazine