Luisteren om te horen of horen om te reageren

Het treft mij hoe vaak ik de afgelopen maanden, tijdens het werken, met deze vraag wordt geconfronteerd. Zowel ouders, kinderen, koppels als individuen willen graag beter ‘leren praten’ met anderen of elkaar. Echter weten ze vaak niet wat ze zelf voelen of denken, welke boodschap ze eigenlijk willen overbrengen.

Tijdens de rush van het leven, wordt er nog maar weinig stil gestaan bij wat we werkelijk voelen en wensen en schakelen we snel over naar “automatismen” waardoor we verder van elkaar verwijderd geraken en steeds minder verbinding met elkaar voelen of met onszelf. We lijken ook te vergeten dat elke emotie waardevol is en ons iets te vertellen heeft. Echter lijkt de “pursuit of happiness” ons te overtuigen dat de enige aanvaardbare emotie om te communiceren deze over geluk en blijdschap is. Onze sociale media staat vol met stralende, blije gezichten… maar wat met die andere gevoelens? Waar krijgen die een platform om gedeeld te worden? Blijkbaar ook niet in onze huiskamers, op school, op het werk,… want steeds vaker komen mensen in de knoei met wat ze voelen en blijven ze onbegrepen of met een gevoel van eenzaamheid achter… Het laat mij de vraag stellen of we nog wel in staat zijn om onze emoties waar te nemen.

Elke emotie heeft een functie

Laat ons even starten bij de start: slaag jij erin om je emoties te herkennen en te benoemen? Merk je op wanneer je hartslag de hoogte in gaat en je ademhaling versnelt en weet je dan of dit te maken heeft met angst of met boosheid, of… ? Lukt het om die krop in de keel, of de druk op je borstkas waar te nemen en te achterhalen welke emotie hierbij hoort? En mag deze emotie dan bestaan? Past ze in het plaatje van het continu streven naar geluk? Of moet het gevoel zo snel mogelijk weggeveegd of genegeerd worden?

Vaak lijken mensen voorbij te gaan aan de functie van emoties, aan de reden waarom we voelen wat we voelen en de rol die dit gevoel heeft. Gevoelens zijn namelijk de motor van ons handelen. Toch ervaren we emoties vaak als lastig en wordt er niet de tijd genomen om deze te accepteren en te beluisteren. Emoties maken ons attent op onze behoeften en signaleren wanneer onze behoeften in het gedrang komen of net wanneer onze behoeftes vervuld worden.

Als we kijken naar de basisemoties, die ik voor het gemak telkens met de beginletter B omschrijf: Blij, Boos, Bedroefd en Bang vormen die een essentieel onderdeel in ons contact met anderen. Bovendien zetten ze ook aan tot handelen en brengen ze mensen in beweging, weg van elkaar of naar elkaar toe.

Boosheid heeft als functie het bewaken van onze grenzen. Het signaleert ons dat iets wat we belangrijk vinden of iets kwetsbaars beschermd moet worden en er een bepaalde grens wordt overschreden. Door boosheid te voelen, komt er energie vrij die je aanzet tot verdedigen.

De emotie angst heeft als doel om onszelf in veiligheid te brengen. Terwijl verdriet ervoor zorgt dat we iets onveranderbaar kunnen proberen aanvaarden doordat het de steun en troost van anderen oproept.

Blijdschap heeft als functie opladen en geeft energie die ook wel levenslust wordt genoemd. Dit lijkt de makkelijkste emotie maar ook hier kunnen mensen mee worstelen. Uit angst om het geluk terug te verliezen of omdat men zich schuldig voelt over het eigen geluk doordat andere belangrijke anderen minder vreugde in hun leven ervaren.

Emoties communiceren

Door je emoties en verlangens te communiceren kunnen anderen tegemoet komen aan je noden. Vaak echter wordt er vanuit gegaan dat de ander weet wat we denken of hoe we ons voelen. Zonder zaken expliciet uit te spreken verwachten we dat er rekening gehouden wordt met onze behoeftes. “Die kent mij toch, hij weet dat ik dit belangrijk vind.” Bovendien komt ook het tegenovergestelde vaak voor. We gaan ervan uit dat we weten hoe de ander zal reageren of wat die zal zeggen. “Daar praat ik niet over, ik weet toch al wat die zal zeggen”. Zolang we niet in het hoofd zitten van die ander en die niet uitspreekt wat hij denkt of voelt, hebben we daar geen zekerheid over en blijven veel misverstanden bestaan. Hierdoor groeit de afstand en verliezen we de verbinding met elkaar.

We hebben enkel veronderstellingen en opvattingen over de binnenkant van de ander. In hulpverleningslandschap bestaat hier zelfs een acroniem voor: NIVEA. Niet Invullen Voor Een Ander, één van mijn meest gebruikte zinnen tijdens mijn gesprekken. Vaak zie ik dat wanneer ik de vraag stel aan 1 van de partners die voor me zitten in de gespreksruimte “Wist je dat je man zich zo voelde?” de ander vol verwondering reageert: “Nee, ik had er geen idee van, wat jammer dat ik dit niet wist”. Waarna een veel gemoedelijkere sfeer de gesprekskamer binnenkomt en men terug met een onbevooroordeelde nieuwsgierigheid naar elkaar luistert. Of iemand komt een aantal weken later terug in de praktijk en verteld dat ene thema toch besproken te hebben en verwonderd te zijn over het diepgaande gesprek men hierover had. Vaak blijkt het een spannend maar deugddoend experiment.

'Most people do not listen with the intent to understand; they listen with the intent to reply. Stephen R. Covey '

Alles start bij zelf oog hebben voor wat je ervaart, als je jouw emoties wil delen. Daarnaast blijkt ook een portie moed nodig om dit aan de buitenwereld kenbaar te maken. Maar om te communiceren is het ook nodig om echt te luisteren. Zonder de verwachtingen over wat de ander zal zeggen of zonder doel een antwoord te moeten hebben op wat verteld wordt. Luisteren om te horen.

Uitdaging

Ik daag je hierbij uit om deze avond je gsm ter zijde te leggen en de tv uit te laten en tijd en ruimte te maken om dat ene gesprek met een belangrijke andere aan te gaan. Als je met je partner iets wil bespreken: beeld je dan eerst eens in dat je het gesprek voert met je beste vriend of vriendin en kijk of dit ervoor zorgt dat je anders zou spreken en luisteren. Het kan helpend zijn om hier rekening mee te houden om neutraler in gesprek te gaan. Een spelregel uit de verbindende communicatie is om je reacties achterwege te laten terwijl de ander spreekt. Wacht tot deze volledig zijn boodschap heeft kunnen brengen voor je vragen stelt of bemerkingen maakt. Het lijkt simpel, tot je het probeert…

Maroeska De Sutter Psychologe, Psychotherapeute altero